One of the greatest, most prominent, nation’s favourite Armenian poet… These are only few of epithets widely used to describe Yeghishe Charents.Armenians are proud of their famous representatives. They are proud of Parajanov, they are proud of Charents...
Still, only minority is aware of Parajanov’s sexuality. Even less people, very few in fact, are aware that their favourite poet is gay. It’s not ordinary Armenians’ fault. They simply do not know. It’s a classic example of hypocrisy of those in literary circles or so who for decades shut out this fact from his biography. Luckily, we have taboo breaking literary Inqnagir magazine (editor Violet Grigoryan), and we have taboo breaking journalists/writers like Vahan Ishkhanyan, who never shy away from tackling ‘difficult’ subjects, minority issues, alternative scene. I would also add here Armeniapedia which was the first Armenian online publication to post a list of famous LGBT Armenians.
Vahan Ishkhanyan is working with ArmeniaNow. Recently he started blogging on Tert.am. I recommend his blog (in Armenian).
In his latest entry, Vahan Ishkhanyan writes about hypocrisy in Armenian literary circles and gay Charents posting an extract from never before published in Armenia gay-themed poem by Yeghishe Charents. Full story with gay-themed poems by Charents are available in Inqnagir literary magazine (5th edition). It’s not available online yet, but you may get its printed copy.
Below is an extensive extract from Vahan Ishkhanyan’s blog post (in Armenian). Essential reading!
[…] Մի շաբաթ առաջ, հինգշաբթի, Ինքնագիր 5-ի շնորհանդեսն էր, ու ես գիտեմ որ շուխուր հանողը Չարենցի միասեռական բանաստեղծություններն են։ Մի հատված.
Հիմա, լսիր, սկսում եմ իմ ինտիմ
Պոեմն, անհուն, եւ մեղսական, եւ թովիչ։
Սիրում եմ ես, ինչպես գիտես, կոկաին,
Հայտնի եմ ես, որպես անբուժ մորֆինիստ։
Սիրում եմ այլ արհեստական եւ անհայտ… [մեկ բառ ջնջված է]
Հրապույրներն, ալկոհոլից մինչեւ հաշիշ
Բայց, ինձ համար լուսե ցնորք է անհաս
Վեշտասնամյա պատանու սերն արևոտ
Եվ ոչ մի կին, գեղեցկուհի լինի, թե
Մի տրփուհի աստվածածին կրքերն
Չարժե սիրած մի պատանու մանկատես
Բարով մարմինն, աստվածային ու գերիչ։
Վեշտասնամյա գրաբար է, նշանակում է՝ տասնվեց։ Բայց բանաստեղծության ընթացքում ցանկության տարիքն իջնում է.
Չկա ոչինչ, որ գեղեցիկ լինի, քան
Ոսկեցողուն մարմինը մերկ տղայի,
Տասնևչորսից մինչեւ տասնհինգ տարեկան։
Մարկ Նշանյանը, սփյուռքահայ գիտնական, պատմում էր Կոլումբիայի համալսարանում իր կազմած գրքի մասին՝ «Չարենցը հեղափոխության բանաստեղծ»։ Ու կոպերը փակելով որպես որակի բարձր նշան գովեց գրքում հրապարակված Ջեյմս Ռասելի «Չարենցը մարգարե» հոդվածը։ Եթե էդքան լավն ա, արժի՞ թարգմանենք ու Ինքնագրում տպենք։ Այո, իհարկե, բայց մի հատ Ռասելից թույլտվություն վերցրեք։
Նամակ գրեցի, Ռասելը ուրախացավ, որ Հայաստանում իր գրածներն հետաքրքրութուն են առաջացրել ու առաջարկեց նաև Չարենցի վերաբերյալ ևս 2 նյութ՝ մեկը հայկական կոնտրկուլտուրան ու Չարենցը, մյուսը Չարենցի անտիպների իր հրապարակումը։
Իսկ ես անտիպները կարդացել էի հենց Ռասելի գրքում։ Էն ժամանակ մտքովս չանցավ հրապարակման տեքստը թարգմանել՝ դե եթե անտիպներ են ուրեմն մի օր կվերցնենք կտպենք, իսկ Ռասելի մեկնաբանությունները կարելի է և չթարգմանել։ Ես մի պահ ուզեցի օգտագործեմ անտիպներից։ Հակոբ Մովսեսը Գարունի 2006 թ. 6-րդ համարի ինքնահարցազրույցում գրել էր թե անթույլատրելի է երբ բանաստեղծ է համարվում մեկը ով հոմոսեքսուալ սեր է ներկայացնում, նկատի ուներ Ալեն Գինսբերգին ու մի 2 տող մեջբերում էր արել նրանից՝ նրա հակումը պատանիներին։ Ու նույն ինքնահարցազրույցում մի քանի տեղ Չարենցին հանճարեղ է անվանում։ Ես մեջ բերեցի Չարենցի միասեռկան պոեզիան, ու հռետորականով հարցնում էի՝ խի Չարենցը, որ Գինսբերգից 15 տարի առաջ է միասեռական բանաստեղծություններ գրել, հանճարեղ է, իսկ Գինսբերգը՝ ոչ։ Դե հայ մտավորականի երկակի ստանդարտներն են, մի կողմից Փարաջանովին երկինք հանում մյուս կողմից մոլագար հոմոֆոներ, միասեռկանությունը վերացնելու կոչեր անում։ Որ հայ միասեռական չլիներ էսօր աշխարհում ո՞նց էին Փարաջանովով գլուխ գովալու ու մեկ էլ՝ ո՞նց են Փարաջանովի հոմոսեքսուալությունը թաքցնելով «Նռան գույն» վերլուծում։
Իսկ Գինսբերգին Չարենցի հետ համեմատելով քյասար ստացվում էր «երբ հայերը հոմոսեքսուալ էին, ամերիկացիք չգիտեին թե սեքսը ինչ բան է» ։ Հետո անտիպների մասը հանեցի, հիմա Մովսեսի ամեն բառը հո չէի հերքելու, Իսկ տեքստս տպվեց Ինքնագիր 2-ում։
Ռասելն էլ է համեմատում Չարենցին Բիթնիկների հետ։ Էս հավելվածը ափսոս Ինքնագրում չենք դրել՝ պատճառը, որ չգտանք Գևորգ Էմինի մի բանաստեղծությունը, որի համար գրված էր հավելվածը։ Ռասելը գրում է. «Չարենցն իր ուղնուծուծով կատարյալ մոդեռնիստ էր և նրա ստեղծագործությունների ու կյանքի մեծ մասը նախանշում է Երկրորդ Աշխարհամարտին հաջորդած ժամանակաշրջանի արվեստի Beats և մյուս տեսություններն ու ուղղությունները, որոնք, սակայն, Սովետական միությունում արմատախիլ արվեցին ստալինիզմի օրոք։ Բանաստեղծի կյանքի ու էության այս ասպեկտներն այնքան հեռու են էքսցենտրիզմից, սակայն շատերը հիմա էլ պնդում են, որ համաժողովրդական պոետի կերպարը պետք է կերտել ավելի գորշ, պուրիտանական գույներով»։
Ռասելի նամակից հետո էլի ձեռս առա նրա գիրքը, թերթեցի իմ չիմացած անգլերենով՝ չէ, սա տպելու բան է, չի ծնվել դեռ հայ մի գրականագետ որ կարողանա էս բանաստեղծությունները ներկայացնել ու ծանոթագրել։ Ու 2 գործն էլ թարգմանել տվեցինք՝ «Չարենց Մարգարե» և «Եղիշե Չարենցի անտիպ բանաստեղծությունների արխիվից»։
Ռասելի նյութերով ես տեսա Չարենցին համաշխարհային գրականության կոնտեքստում, ու էնտեղ ուր Չարենցին ընդհանրապես չեն նկատի հայ գրականագետները։ «Չարենցը մարգարե» էսսեում Պուշկինի «Մարգարեի» Չարենցի թարգմանության դրդապատճառն ու նրա կյանքի վերջին շրջանի կրոնական մոտիվները բացատրելով հեղինակը Չարենցի իր գտած աշխարհայացքն է բերում. «Նա ակնկալում էր միանգամայն այլ մշակույթի հաստատում, որը կտարբերվեր թե՜ միջնադարից և թե՜ երեսնականների բռնատիրական ժամանակաշրջանից` մշակույթ, որի հիմնական արժեքները պիտի լիներ էսթետիկ և կրոնական, մարմնական և հոգևոր ներդաշնակությունը, նաև` ազատությունն ըմբոշխնող ու ազատ զարգացում ապրող արվեստը։ Այսպիսով, Չարենցը, ինչպես և Պուշկինը, իր երկրի մեծագույն բանաստեղծն էր և միաժամանակ` ճշմարիտ աշխարհաքաղաքացի, համաշխարհային գրականության քաղաքացի։ Չէ՞ որ նա էլ վկա էր դարձել հայտնության և ուներ իր տեսլականը»։
Էսպես համեմատական գրականագիտության մեթոդով Չարենցը հանվում է մեկուսացած ազգայնականության կոնտեքստից։
Հիմա Ինքնագրի շնորհանդեսից անցել է մի շաբաթ։ Ես Ծաղկաձորի գրողների տանն եմ։ Գրողները ինձնից ուզում են Ինքնագիրը կարդում հետ տալիս։ Մեկը քսերոքս արեց Չարենցի մասը։ «Էդ Սերոժը լեննականցի է»,-էսօր ճաշարանում ահրցրեց Արա Արթյանը, «Չէ, հերն ա լեննալակնցի, պիսեից չի երևու՞մ։ Հա երևում ա, բայց շատ լավ պիես է գրել։ Արան ասում ա Սերգեյ դանիելյանի՝ Յոժի «Սերոժիկ» պիեսի մասին։ Ուրեմն մենակ Չարենց չի, շուխուր հանող գործեր էլի կան։ Իսկ Երևանում դեռ չգիտեմ, արձագանքները։ Միայն մի լրագրող «Հրապարակ» թերթում ուզեցել է ինքնահաստատվել Արտաշես Էմինի վրա բոչկա գլորելով։ ինչի՞ Էմինի, որտև Արտաշեսն է Ռասելին տվել Չարենցի անտիպների պատճենները. «Պարզվում է,-գրում է լրագրողը,-Էմինի որդին որ հրաժարվում էր անտիպները տրամադրել Չարենցի թանգարանին, այն տվել է մի ամերիկացի պրոֆեսորի» и так далее։ Ես չգիտեմ թե էս ինչ բազար ա բացել աղջիկը, բայց գիտեմ, որ Արտաշեսը Չարենցի անտիպների մի շարք էլ տվել էր Բնագրին 2003 թվին, որոնք տպվել են կարծեմ 8-րդ համարում։ Հետո իմացա, որ ձեռագրերը արդեն Գրականության և արվեստի թանգարանում են կամ էնտեղ կլինեն մոտ ապագայում։ «Հրապարակի» աղջիկը դժվար թե ըմբռնի, բայց ասեմ, որ հայրենասիրական պոռթկումը երբեմն բացասկան հետևանքներ կարող է ունենալ ու միշտ չէ, որ փաստաթղթերն ու ձեռագրերը հայրենիքի հիմնարկներին հանձնելը ճիշտ է։ Ինչեր ասես չեն ոչնչացրել հարենիքները՝ գրողների ստեղծագործություններ ու պատմիչների պատմություններ։ եթե աղջկա (կամ նրա ում անունից խոսում է աղջիկը) ուզածի պես աներ Էմինը, ապա դժվար է ասել թե անտիպները կհրապարակվեի՞ն հիմա կամ երբևէ։ Հայ գրականագետները շատ կուզեին որ Չարենցը հոմոսեքսուալ կամ բիսեքսուալ եղած չլիներ ու գրած չլիներ էս բանաստեղծությունները։ Իսկ եթե մի բան շատ են ուզում որ չլինի, ուրեմն ոչնչացնում են դա հաստատող փաստերը։ […]
*Portrait of Yeghishe Charents by Martiros Saryan
Posts
9 comments:
Back in 2004, in response to the article Remembering the Magician (about Sergei Parajanov) published in ArmeniaNow, head of former Armenian gay rights group AGLA France Micha Meroujean wrote the following comment:
I liked the article about Paradjanov. There is one thing is inexact and partial. The author of the article mentions that he was imprisoned for " ..incitement to suicide and homosexuality". It is true that the Soviet regime was using the anti-gay law of the penal code to intimidate non-conformist and dissident intellectuals. But in case with Paradjanov one thing is true that he was homosexual. And he never denied it. In Moscow there was published a book of Pardjanov called "Confession" with some of his letters to his friends and wife from prison detention. In a letter to the film-director Roman Balayan he compares his destiny with the one of Oscar Wilde. They were both married, they both loved men passionately and they were both imprisoned for their homosexuality. This part of Paradjanov's life is often ommited by his fans and biographers. But time will come when Armenia will love the "gay" magician, too. If today's Armenia is having difficulties with accepting its "homosexual" citizens ... doesn't mean that they didn't exist, they don't exist or they won't exist. The time will come ... I believe in it. And Armenia will regret the period when it was so badly deaf and myope to the destiny of its gay and lesbian citizens.
Very relevant to Yeghishe Charents too.
Bravo Vahan and Inqnagir.
thanks for surfacing the other side of Charents, or more precisely, a part of him that was omitted, erased and silenced.
Angela
So where is the the evidence, that this is the original Charents' writings? Or maybe this is just some pervert gay's fantasy, who's advertising homosexuality just like you :)
I have to disappoint you. As Vahan Ishkhanyan clearly mentioned in his responses to similar questions, so far no one in the field doubted that this poems belong to Yeghishe Charents. They were published in James Russel’s book, and originals were accepted and currently kept at the Charents house-museum in Yerevan.
James Russell’s commentary on Charents homoerotic poetry and more
There is a very important analysis of Mr. James Russell's book on Yghishe Charents. It appears to be a fake copy--or shall we say, a made up story about Yeghishe Charents-- which was provided by Gevork Emin and who is openly pervert.
Here is a video response: http://www.louysworld.com/2009/03/31/%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB-%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%AB%D5%B6-%D5%A4%D5%AB%D5%BA%D5%B9%D5%B8%D5%B2%D5%A8-%D5%B0%D5%A1%D5%B5-%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%AB-%D5%A2/
I am afraid I cannot consider your commentary an “important analysis”. This was simply an opinion piece, where the commentator is outraged by the fact that James Russell made previously unknown and unpublished Charents poetry public. There was absolutely nothing in the commentary which would question the authenticity of Charents manuscripts, or suggest that the Russell’s work is “fake” or “made up”. Instead, there was an abundance of personal attacks there. Your name calling such as “openly pervert” does not help too.
Charents (Չարենց)
Thanks so much for the post. I'm a gay Armenian-American and I've been studying the language for the past year or so and have completely fallen in love with Yegishe Charents. I was familiar with Paradjanov's imprisonment for homosexuality, but not with Charents and his history.
Post a Comment